Życiorys         
Helena Maria Kurcyusz urodziła się 10 maja 1914 roku w Sandomierzu. Była córką Zygmunta Słomińskiego, prezydenta Warszawy w okresie międzywojennym, zamordowanego przez hitlerowców, i Teresy z Paszkiewiczów Słomińskiej. Studiowała na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku była członkiem Pogotowia Technicznego niosącego pomoc rannym. Podczas wojny była żołnierzem AK. W październiku 1942 roku została aresztowana przez gestapo i uwięziona na Szucha i na Pawiaku. Od stycznia 1943 do kwietnia 1944 roku przebywała w obozie koncentracyjnym na Majdanku. Opiekowała się grupą białoruskich chłopców.

Dzięki prowadzonym przez nią zapiskom i rysunkom uratowano od zapomnienia wiele nazwisk więźniów obozowych, białoruskich dzieci i ich matek. Od drugiej połowy 1944 roku była więźniarką obozu kobiecego w Ravensbrück, a potem obozu w Neubrandenburgu. W latach 1975-1981 była świadkiem w procesie esesmańskiej załogi obozu, który odbywał się w Dűsseldorfie. Należała do grupy koronnych świadków oskarżenia esesmanek z załogi Majdanka – Herminy Braunsteiner-Ryan, zwanej przez więźniów „Kobyłą”, i Hildegardy Laechert, zwanej „Krwawą Brygidą”.

W maju 1945 roku, wracając z obozu, zatrzymała się w Szczecinie, aby spotkać się z koleżanką leżącą w szpitalu na Gumieńcach. Wówczas podjęła decyzję pozostania w mieście na stałe. Zamieszkała w willi przy ulicy Wyspiańskiego pod numerem 7.

Początkowo pracowała w Wydziale Budownictwa Urzędu Miejskiego w Szczecinie. W 1946 roku została zatrudniona w Regionalnej Dyrekcji Planowania Przestrzennego jako główny urbanista województwa szczecińskiego. Opracowywała plany urbanistyczno – przestrzenne Szczecina i 71 miast Pomorza Zachodniego. Zajmowała się inwentaryzacją i ratowaniem zabytków Szczecina, m.in. pracowała przy zabezpieczaniu Zamku Książąt Pomorskich. Do emerytury była projektantem w Wojewódzkiej Pracowni Architektonicznej w Szczecinie. Nadała nazwy wielu ulicom i alejom miasta, m.in. Bohaterów Warszawy, Ku Słońcu, Wiatru od Morza, Jasne Błonia.

W 1947 roku założyła w Szczecinie Oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich. Przez kilka kadencji była jego przewodniczącą. Współorganizowała, a potem została członkiem honorowym Towarzystwa Urbanistów Polskich.

Była też współorganizatorką i autorką nazwy Klubu „13 Muz”, jedynego w tym czasie ośrodka kulturalnego Szczecina – zrzeszającego literatów, plastyków, aktorów, architektów, dziennikarzy i muzyków. Dzięki jej aktywności, m.in. jako prezesa Klubu, po 1956 roku nastąpiło odrodzenie działalności tej placówki, której stagnacja na początku lat 50. była spowodowana wprowadzeniem tzw. zasad realizmu socjalistycznego. W latach 70. pełniła rolę gospodyni w klubowych spotkaniach „Wieczór z gospodarzem”, w których uczestniczyli m.in. aktorzy Państwowych Teatrów Dramatycznych (inauguracja 27 listopada 1972). Czynnie działała także poza Klubem. W swoim domu przy ul. Wyspiańskiego prowadziła w latach 80. XX w. Salon Heleny Kurcyusz – miejsce spotkań towarzyskich ówczesnego środowiska kulturalnego miasta.

W 1998 roku nadano jej tytuł Pioniera Miasta Szczecina.

Zmarła 21 stycznia 1999 roku w Szczecinie. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w rodzinnym grobowcu (kwatera 201 rząd 2), w którym spoczywa obok matki, Teresy Słomińskiej, oraz Modesta Gramza, członka rodziny, pracownika dydaktycznego Wydziału Elektrycznego Politechniki Szczecińskiej.

Twórczość
Helena Kurcyusz jest autorką publikacji, m.in.:

– Kilka wspomnień z Majdanka 17 stycznia 1943 – kwiecień 1944 (1960, maszynopis),
– Dziecięce komando [w:] oprac. Cz. Rajca, A. Wiśniewska: „Przeżyli Majdanek. Wspomnienia byłych więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku” (Lublin 1980),
– Helena Kurcyusz [w:] red. Krystyny Tarasiewicz: „My z Majdanka. Wspomnienia byłych więźniarek” (Lublin 1988),
– Moje pierwsze lata w Szczecinie („Przegląd zachodniopomorski” nr 3, Szczecin 1994).

Jej akwarele i grafiki – pejzaże, portrety, szkice zabytków Pomorza Zachodniego – były prezentowane na indywidualnych wystawach w latach 1970 i 1980. Pisała również poezje.

Odznaczenia i wyróżnienia
Helena Kurcyusz została odznaczona Złotą Odznaką Stowarzyszenia Architektów Polskich i Złotą Odznaką Towarzystwa Urbanistów Polskich. Nadano jej tytuł honorowego Członka Towarzystwa Urbanistów Polskich.

Wspomnienia i upamiętnienie
Wojenne przeżycia Heleny Kurcyusz oraz jej udział w procesie zbrodniczej załogi Majdanka zostały upamiętnione w filmie Świadek (aut. Andrzej Androchowicz). Jej nazwisko umieszczono na liście Pionierów Miasta Szczecin; jej imieniem nazwano też małą uliczkę na Pogodnie oraz salon kominkowy w Klubie 13 Muz. Uliczka Heleny Kurcyuszowej prowadzi od głównej arterii miasta – al. Wojska Polskiego (w pobliżu parku im. Gałczyńskiego z rzeźbą „Zaczarowanej dorożki”) – do jej domu przy ul. Wyspiańskiego 7.

Znalazła się na 16. miejscu listy „Szczecinianie Stulecia”, utworzonej na przełomie XX i XXI w. w wyniku plebiscytu Gazety Wyborczej (wyd. szczecińskie), Polskiego Radia Szczecin i TVP Szczecin. W książce przypominającej ich sylwetki szczeciński architekt, Stanisław Latour, zamieścił swoje wspomnienie zatytułowane „Helena Kurcyusz. Pierwsza dama Szczecina”. Na zakończenie stwierdził: Czym Skrzynecki, zresztą Jej przyjaciel, był dla Krakowa, tym Ona była dla Szczecina.

W roku 2002 Stowarzyszenie Architektów Polskich podjęło inicjatywę upamiętnienia Heleny Kurcyusz (pochowanej w 1999 r. obok matki na Starych Powązkach) na wielkim zabytkowym Cmentarzu Centralnym w Szczecinie.

Na placu tuż za cmentarną Bramą Główną (proj. Wilhelm Meyer-Schwartau) umieszczono cenotaf – głaz pamięci na niewielkim wzniesieniu, na którym umieszczono inskrypcję: „Helena Kurcyusz, „Helunia” 1914–1999 żołnierz AK, więzień Majdanka, pierwszy polski architekt – urbanista w powojennym Szczecinie, życie i serce poświęciła temu miastu, spoczywa na Powązkach w Warszawie”.

Fot. Źródło

Źródła:
1) encyklopedia.szczecin.pl: http://encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Helena_Kurcyusz
2) Wikipedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Helena_Kurcyusz