Niezwykłe Kobiety

14 maja (czwartek) / Zofia Stryjeńska

Zofia Stryjeńska z domu Lubańska (ur. 1891 w Krakowie, zm. 1976 w Genewie) – polska malarka, grafik, ilustratorka, scenograf, reprezentantka art déco.

Była najbardziej znaną polską artystką dwudziestolecia międzywojennego, wespół z Tamarą Łempicką. Od dziecka dużo rysowała i malowała. Jako młoda dziewczyna została współpracowniczką pism ilustrowanych („Rola” i „Głosu Ludu”).

W 1909 rozpoczęła naukę w szkole malarskiej dla kobiet Marii Niedzielskiej. Kurs ukończyła z odznaczeniem za malarstwo i sztukę stosowaną. Wraz z ojcem wyjechała w podróż przez Austro-Węgry do Włoch, podczas której zwiedziła galerie, muzea Wiednia i Wenecji. W 1911 r. przebrana za mężczyznę, jako Tadeusz Grzymała Lubański rozpoczęła studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Po roku rozpoznana przez kolegów opuściła Monachium i wróciła do Krakowa, gdzie podjęła intensywną twórczość malarską i literacką.

Pod koniec 1916 r. odbył się ślub z architektem, miłośnikiem Zakopanego, Karolem Stryjeńskim. Miała z nim trójkę dzieci: córkę Magdę i bliźniaków Jacka i Jana. Stryjeński wprowadził żonę w środowisko swoich przyjaciół, artystów i przedstawicieli świata literatury. Poznała m.in. Stefana Żeromskiego, Władysława Reymonta, Witkacego, później kilku poetów „Skamandra”.

W latach 1921–1927 mieszkała w Zakopanem. Okres ten, początkowo szczęśliwy i twórczo bardzo obfity. Nazywana „księżniczką sztuki polskiej”, należała do ugrupowania artystycznego Rytm. Z technik malarskich uprawiała głównie temperę, zajmowała ją też litografia, rysunek i plakat, projektowała zabawki, tkaniny dekoracyjne, była autorką ilustracji książkowych. Do jej najbardziej znanych prac należą: „Pastorałka”, cykl „Bożków słowiańskich” i „Pascha”, ilustracje do „Monachomachii” Krasickiego, „Pory roku”, „Kolędy”, „Cztery sakramenty” oraz „Tańce polskie”. Wykonała dekorację polskiego pawilonu na Wystawie Światowej w Paryżu w 1925, która składała się z cyklu „Dwunastu miesięcy” (6 malowideł, po 2 miesiące na płótno), ukazującego prace wiejskie charakterystyczne dla poszczególnych miesięcy. Dzieło to przyniosło artystce sławę europejską i 5 nagród Wystawy Światowej. Serię obrazów przedstawiającą polskie tańce ludowe artystka namalowała w 1927 r.

W 1930 została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1936 Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury za wybitne zasługi dla polskiej sztuki. W 1938 otrzymała kilka zamówień z polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, m.in. na kilim dla cesarza Japonii Hirohito, dekorację wnętrz polskich statków pasażerskich: MS Batory i MS Piłsudski. Wykonała również dekorację sali w cukierni E. Wedla w Warszawie. Mistrzyni pędzla sprawnie władała również piórem, zwłaszcza jej osobiste zapiski cechuje swoboda języka i bogactwo słownictwa. Chcąc wpajać swoim dzieciom zasady dobrego wychowania, napisała pod pseudonimem Prof. Hilar podręcznik savoir vivre pt. „Światowiec współczesny”. Ukazały się również pamiętniki artystki „Chleb prawie że powszedni”.

Okupację spędziła w Krakowie, a gdy na początku 1945 do miasta wkroczyli Rosjanie, Stryjeńska podjęła decyzję o wyjeździe z Polski. Po długich perypetiach dotarła do Szwajcarii. Żyła w Genewie nadzwyczaj skromnie. Uczuciowo związana z Polską i polską kulturą, nie potrafiła się odnaleźć w obcym kraju. Zmarła w Genewie.

Wielką wystawę retrospektywną Zofii Stryjeńskiej, pierwszą po 1945 monograficzną prezentację prac artystki, zorganizowało w 2008 Muzeum Narodowe w Krakowie; w 2009 wystawę tę pokazało Muzeum Narodowe w Poznaniu i Muzeum Narodowe w Warszawie. Wystawie towarzyszył bogato ilustrowany katalog pod redakcją Światosława Lenartowicza, kuratora wystawy.

Krótki (3 min) film na YT

Fot. Źródło: Wikipedia